Frikandel, curryworst, of hamburger ?
Het oudste bekende recept voor frieten staat in het kookboek L ’Economie culinaire (Gent, 1861) en is van de hand van de Gentse meester-kok Philippe Edouard Cauderlier. Oudere, bijvoorbeeld Franse kookboeken vermelden ook al frieten, maar dan in andere vormen zoals schijfjes.
In een frietkot konden klanten oorspronkelijk enkel friet met zout krijgen. De ajuinsaus wordt algemeen aangezien als de oudste frietkotsaus. Het bestond uit dunne slierten gestoofde ui en plat gekookte witte boontjes, wat azijn, een beetje bloem en eventueel een paar lepels geklopte room. Vanaf de jaren 1930 maakten de verschillende sausjes opgang. Na de Tweede Wereldoorlog serveerde zowat elk frietkot frietjes met mayonaise of pickles erbij, of een schep zure mosselen, een hardgekookt ei, een nat worstje, een portie stoofvlees, een droge boulet of een cervela.
Omstreeks 1970 en parallel aan de ontwikkeling van de diepvriesindustrie kwam er een hele nieuwe golf aan producten in de frietkoten en tegenwoordig kunnen de klanten kiezen tussen een enorme variaties aan ‘bijproducten’ met bijhorende namen als: Ambiorixen,Aperio’s, bamischijven, Belcanto’s, berenhappen en berenpoten, bermudasticks, Bicky-Burgers, bitterballen, Carrero’s, Chickendots, Chix, Chixcorns, en Chickfingers, Crizzly’s, Dynamiets, Fishcorns, Gigantico’s en Goldwings, Golfers, Haky’s en Hotbeefs, kaas-, garnaal- en vleeskroketten, Kipknots, Mammoetworsten en Mexicano’s, Sajoera’s, Sambala’s en Samoerais, schaslicks, Sito-golds, Spablo’s en Taco’s, Ragoûzi, Vlammenpijpen, vol-au-vent- en goulashkroketten, Vuurvreters, Zigeunersticks….. Wat West-Vlamingen een ‘frikandel’ noemen, heet in Antwerpen een ‘curryworst’ en in Limburg een ‘lange hamburger’ maar voor een Brusselaar is een Frikadel dan weer een boulet…
Ook de hoeveelheid sausjes moet niet onderdoen. Zelfs in het kleinste frietkot kan men een groot aantal bokalen, sausemmers en dispensers vinden met: mayonaise, pickles, tartaar, cocktailsaus, pepersaus, andalouse, bickysaus, saus brasil, zigeunersaus, curry- en tomatenketchup, sauce riche, jagersaus, joppie, tomagrec, brasil, mistery, americain, frikandel, samourai, mammoetsaus, curry, pepersaus, looksaus enz. Deze overvloed aan bijproducten en sausen maakt duidelijk dat het belang van de frituursector veel breder is dan aardappelen alleen. Bovendien ontstonden veel transport- en vleesverwerkende bedrijven alsook sausfabrikanten rond het midden van de 19e eeuw, wanneer ook de frietkoten opgang maakten.
Horen frietjes in een puntzak of een bakje? Voorstanders van de puntzak verwijzen naar het fijne ouderwetse gevoel, naar het feit dat de friet langer warm blijft maar vooral omdat je lekker je vingers kunt aflikken. Dat is extra genieten, vinden de aanhangers. Fans van het bakje vinden de vieze vingers die je krijgt bij de puntzak not done en zijn geen voorstander van de ‘ongecontroleerde sausverdeling’ en de ‘slechte ventilatie’ van de puntzak. Al wordt ook van dat laatste werk gemaakt met een nieuwe ‘kubistische’ puntzak met ventilatiegaatjes. Bovendien zijn de meningen verdeeld over hoe je de frietjes van ’t frituur nu het beste eet: met de vingers of met een klein frietvorkje, in plastiek of in hout.
